شصت سالگی داروی ضدبارداری خوراکی؛ گامی بلند برای برابری جنسیتی

هشتاد سال از زمانی که آدولف فردریش بوتنانت پروژسترون را کشف کرد می‌گذرد؛ هورمون جنسی که نه تنها کشف آن همانند شناسایی پدیده‌‌های دیگر مربوط به زندگی انسان بر بهبود کیفیت زندگی اثر گذاشت، بلکه سرآغاز یکی از بزرگ‌ترین تحولات سبک زندگی بشر هم شد: پیش‌گیری از بارداری‌های ناخواسته.

  آدولف فردریش بوتنانت، شیمی‌دان آلمانی، در سال ۱۹۳۹ برای تحقیق روی هورمون‌های جنسی، برنده‌ جایزه‌ نوبل شیمی شد. اما پانزده سال دیگر طول کشید تا دارویی برای کنترل بارداری روانه بازار شود.

تا آن زمان یک روش مطمئن و سهل‌الوصول جهت پیش‌گیری از بارداری برای سال‌ها آرزوی زنان بی‌شماری بود.

در اوایل دهه‌ پنجم قرن بیستم به ویژه دو فعال حقوق زنان آمریکایی به نام‌های مارگارت سانگر و کاترین دکستر مک‌ کورمیک روی این مسأله و مشخصاً برای دستیابی به داروی ضدبارداری خوراکی فعالیت می‌کردند. مک کورمیک برای تحقیقات در این باره‌ بودجه‌ای را در اختیار برخی از پژوهشگران این حوزه قرار داد.

مارگارت سانگر، پرستار و فعال حقوق زنان آمریکایی در اواسط قرن بیستم برای محقق‌شدن رویای تولد برنامه‌ریزی‌شده فعالیت‌های بسیاری کرد. سانگر در یک خانواده‌ کاتولیک ایرلندی‌تبار متولد شده بود و مادرش با تجربه‌ بیست و دو حاملگی، نهایتاً یازده کودک زنده به دنیا آورده بود.

سانگر به محقق‌شدن رویای تولد برنامه‌ریزی‌شده به عنوان جانشینی برای سقط جنین در حاملگی‌های ناخواسته باور داشت و تا محقق‌شدن آن فعالیت کرد.

کاترین مک‌ کورمیک، زیست‌شناس و فعال حقوق زنان آمریکایی بود که قسمتی از ثروت خود را هم برای فعالیت‌های علمی در جهت یافتن راه حل‌هایی برای بارداری برنامه‌ریزی شده اختصاص داد.

سرانجام شصت سال پیش در ۱۹۵۴ و دقیقاً بیست سال پس از کشف پروژسترون، یک زیست‌شناس آمریکایی به نام گریگوری گودوین پینکوس به همراه تیم تحقیقاتی‌اش توانست اولین داروی خوراکی پیش‌گیری از بارداری را به بازار عرضه کند.

این دارو با نام تجاری "انوید" با تکیه بر مکانیسم رفتار پروژسترون و دیگر هورمون‌های جنسی برای اولین بار در پورتوریکو و هائیتی به بازار رفته بود.

هرچند نسبت به داروهای ضدبارداری امروزی مصرف این هورمون‌ها عوارض جانبی بیش‌تری بر مصرف‌کننده داشت اما عوارض مصرف آن‌ها سخت و غیرقابل‌برگشت و غیرقابل‌تحمل نبودند و هر چند که در ابتدای توزیع همگانی داروها جنجال‌ها و تردیدهایی درباره‌ استفاده آن به وجود آمد اما نهایتاً سودمندی دارو اثبات شد و اداره‌ نظارت بر غذا و داروی آمریکا، سه سال بعد آن را تأیید کرد. کمی بعد این دارو وارد بازار بریتانیا هم شد.

پروژسترون که یکی از هورمون‌های جنسی زنانه است در حقیقت یک مولکول آلی متشکل از چند حلقه‌ کربنی است. عمده‌ پروژسترون در بدن زن‌ها از پوسته یک یا دو تخمک آزاد شده در اواسط چرخه جنسی بدن آنها ترشح می‌شود.

تخمک که سلول جنسی زنانه است در اواسط چرخه‌ جنسی ماهانه، درون پوسته‌ خود از تخمدان به سمت لوله‌های تخمدان حرکت می‌کند. وقتی تخمک به لوله‌ تخمدان رسید پوسته‌اش شکافته شده و آزاد می‌شود و در انتظار ملاقات احتمالی سلول جنسی مردانه یا اسپرماتوزوئید، یکی دو روز در همان محیط باقی می‌ماند.

در این هنگام پوسته‌ پاره‌شده‌ تخمک که از این جا به بعد آن را جسم زرد می‌خوانیم، هنوز وظایفی بر عهده دارد: این پوسته شروع به ترشح یک هورمون مهم می‌‌کند که همان پروژسترون است.

اگر لقاح صورت بگیرد، جسم زرد به ترشح ادامه می‌دهد و تبدیل به جفت می‌شود و جنین را به مدت نه ماه پرورش می‌دهد اما اگر لقاح صورت نگیرد، چند روز پس از دفع تخمک آزاد شده، جسم زرد هم تحلیل می‌رود و ترشح پروژسترون متوقف می‌شود. وقتی پروژسترون غایب شد، خونریزی ماهانه آغاز می‌شود.

مکانیسم عملکرد قرص‌های ضدباردای هم مبنا قرار دادن همین روند و سعی بر شبیه‌سازی‌اش است. پروژسترون یا مشتقات و مولکول‌های خانواده و شبیه آن به صورت خوراکی به جریان خون وارد می‌شوند و بدن به اشتباه باور می‌کند که در وضعیت حاملگی است و تخمدان‌ها دیگرهیچ تخمکی آزاد نمی‌کنند.

به این ترتیب و در غیاب تخمک، فرآیند لقاح و در نتیجه حاملگی‌ صورت نمی‌پذیرد. همچنین در حضور این هورمون‌ها ترشحات اندام جنسی زنانه تغییراتی می‌کنند که امکان زیست راحت و تحرک پردامنه را از سلول جنسی مردانه می‌گیرند و حتی در صورت آزاد شدن احتمالی یک تخمک، امکان ملاقات با سلول جنسی مردانه، بسیار کم خواهد بود.

این رویداد سرآغازی شد بر جلوگیری از میلیون‌ها تولد ناخواسته‌ نوزادان و اثری عمیق بر سبک زندگی انسان گذاشت؛ رابطه‌ جنسی را از عملی برای تولید مثل به یک عمل کاملاً مستقل تبدیل کرد و شاید به‌جرأت بتوان آن را به عنوان یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین وقایع در تاریخ حرکت زنان به سوی برابری جنسیتی به شمار آورد.